Cmentarz Wojenny Wspólnoty Brytyjskiej w Malborku – Malbork Commonwealth War Cemetery

W Malborku, oprócz wszystkim znanego monumentalnego Zamku Krzyżackiego jest jeszcze kilka innych ciekawych i często zaskakujących miejsc. Jednym z nich jest Cmentarz Wojenny Wspólnoty Brytyjskiej.

Trafiłem tam kiedyś przez przypadek szukając materiału do zilustrowania artykułu do obchodzonego w krajach anglosaskich Remembrance Day (Dnia Pamięci), obchodzonego każdego 11 listopada na cześć poległych w wojnach żołnierzy Brytyjskiej Wspólnoty Narodów. Święto to upamiętnia podpisanie rozejmu kończącego I wojnę światową 11 listopada 1918 roku.

Dzień ten nazywany jest także Dniem Maku (Poppy Day. Nazwa wzięła się od zwyczaju przypinania do odzieży w tym dniu sztucznych maków na znak pamięci. Maki sprzedaje Brytyjska Legia Królewska (The British Royal Legion), a cały dochód przeznaczany jest na pomoc weteranom. Czerwone maki zanosi się także na cmentarze Wspólnoty Brytyjskiej na całym świecie i wpina przy nagrobkach poległych żołnierzy.

Zwyczaj ten kultywowany jest także w Polsce m.in. na cmentarzu Commonwealth w Poznaniu, Krakowie i właśnie w Malborku.

No dobra, ale skąd taki cmentarz w Malborku i kto jest tam pochowany?

Otóż w  czasie obu wojen światowych, wielu żołnierzy Wspólnoty Brytyjskiej przebywało na terenie obecnej Polski w niemieckich obozach jenieckich.

Większość jeńców z II wojny światowej  przebywała w obozach Stalag XXB (Malbork), Stalag 1A (Kamińsk), Stalag 2A (Starogard) oraz Stalag XXA (Toruń).

Wśród pochowanych w Malborku są także piloci i załogi samolotów, które  zostały zestrzelone podczas lotów bojowych nad obszarem dzisiejszej Polski. Żołnierze ci byli pochowani pierwotnie w okolicach wspomnianych obozów jenieckich. Po ustaniu działań wojennych specjalny odział Armii Brytyjskiej zajmujący się miejscami pochówku swoich żołnierzy przeniósł wszystkie znane, odnalezione pochówki w to jedno miejsce w Malborku. Największa liczba zmarłych przeniesionych do Malborka pochodzi z Torunia i z Gdańska.

Na cmentarzu pochowanych jest w sumie 232 żołnierzy Wspólnoty poległych podczas II Wojny Światowej, oraz 13 żołnierzy poległych podczas I Wojny Światowej. Tych zmarłych podczas I WŚ przeniesiono tutaj w 1960 roku z Cmentarza Garnizonowego w Gdańsku. Zidentyfikowanych jest 239 pochowanych tu osób. Są to obywatele Wielkiej Brytanii , Kanady, Australii, oraz Nowej Zelandii. Wśród nich jest 4 marynarzy, 39 lotników oraz 189 żołnierzy piechoty.

Przy wejściu na cmentarz jest także tablica, obelisk tzw. Malbork Memorial,  upamiętniający 39 żołnierzy I Wojny pochowanych na cmentarzu jenieckim w dzisiejszym Lidzbarku Warmińskim (wtedy Heilsberg).

W centralnym punkcie cmentarza znajduje się Cross of Sacrifice czyli Krzyż Ofiarny, zgodnie z zasadą budowania brytyjskich cmentarzy wojennych Komisji Wspólnoty Brytyjskiej ds. Cmentarzy Wojennych (Commonwealth War Graves Commission – CWGC) .

Nagrobki także zbudowane są wg. zasad CWGC. Są to kamienne stele, z wyrytymi danymi pochowanych żołnierzy takimi jak stopień wojskowy, inicjały imion, nazwisko, skrót nazwy odznaczeń, funkcja, stanowisko, nazwa jednostki wojskowej, rodzaj wojsk, data śmierci, wiek oraz odznaka jednostki wojskowej.

Zasady CWGC mówią, że każdy żołnierz powinien być na nagrobku wymieniony z nazwiska.

Jeśli jego ciała nie odnaleziono, jego nazwisko musi znaleźć się na pomniku (wspomniany wyżej Malbork Memorial właśnie temu służy).

Forma nagrobków musi być ujednolicona, obowiązuje zasada aby nie wyróżniać pochowanych pod względem stopnia wojskowego, pozycji społecznej, rasy lub religii. Jedyny wyjątek to skróty literowe nazw odznaczeń wojskowych, które umieszcza się koło nazwisk.

Na nagrobkach żołnierzy których tożsamości nie udało się ustalić umieszczany jest napis – Known Unto God – „Znany Bogu”.

Przy wejściu na cmentarz znajduje się księga pamięci, do której dobrym zwyczajem jest się wpisać odwiedzając to miejsce.

Na koniec ciekawostka – film z 1955 roku dokumentujący wizytę załogi brytyjskiego okrętu HMS Glasgow na malborskim cmentarzu, przy okazji jest kilka ujęć z położonego po sąsiedzku cmentarza żołnierzy radzieckich (o nim też niedługo napiszę), oraz urywki z okolic Dworca Morskiego w Gdyni: http://www.britishpathe.com/video/crew-of-the-hms-glasgow-visit-poland 

Jak trafić:

Po wjeździe do Malborka przez most na Nogacie, trzeba skręcić na pierwszym skrzyżowaniu w prawo na Kwidzyn i dalej prosto. Cmentarz znajduje się przy ul. 500-lecia po lewej stronie jadąc w kierunku Kwidzyna.

GPS: N 54 01 16 , E 19 00 48

źródła wiedzy:

http://www.cwgc.org/find-a-cemetery/cemetery/2016901/MALBORK%20COMMONWEALTH%20WAR%20CEMETERY

http://eksploratorzy.com.pl/viewtopic.php?f=87&t=20289